1. Home
2. Wat doen wij?
3. Naima vertelt over racisme

Naima vertelt over racisme

In Roeselare moet iedereen zich thuis kunnen voelen.

We spraken over racisme met Naima Charkaoui. Ze is politicologe en werkt rond mensenrechten, kinderrechten en diversiteit. Ze gaf leiding aan het Minderhedenforum, het Kinderrechtencommisariaat en sinds 2019 aan de beleidsdienst van 11.11.11. Onlangs publiceerde ze het boek 'Racisme: Stop de pijn'. Naima groeide op in Roeselare in een Vlaams-Marokkaans gezin.

Racisme is in onze samenleving “not done”. Mensen denken daarbij vaak aan fysiek geweld, grof taalgebruik of discriminatie op de arbeids -of woningmarkt. Maar daarnaast zijn er nog andere vormen van racisme aanwezig in onze samenleving, weliswaar subtiel of zelfs onbewust. Hoe denk jij daarover?

Naima: "Ik denk dat het belangrijk is om ook die subtielere vormen mee te nemen als we het hebben over het tegengaan van racisme. We moeten dat in een samenhang bekijken. Het is vergelijkbaar met seksisme. Seksistische grapjes over vrouwen: daarvoor moet je natuurlijk niet naar de rechtbank gaan. Maar dat legt dikwijls wel een fond voor grensoverschrijdend gedag. En bij racisme is dat ook zo. Vaak is een vraag of opmerking niet racistisch bedoeld. En eigenlijk zijn we allemaal grootgebracht met racistische denkbeelden van vroeger. Toen werd dat nog weinig in vraag gesteld, het werd normaal gevonden. Zijn we daarom allemaal slechte mensen? Nee natuurlijk niet. Maar we moeten er eens vaker bij stilstaan en ons de vraag stellen of ons gedrag kwetsend is voor anderen. Als je je daar bewust van bent, dan kun je er ook rekening mee houden."

Kun je een voorbeeld geven van zo’n onbewuste vorm van racisme, ook wel micro-kwetsing genoemd?

Naima: "Een voorbeeld dat je vaak hoort van mensen met een migratieachtergrond is dat ze altijd weer de vraag krijgen: 'Van waar zijt gij? Maar van waar zijt ge nu echt?' Dat is natuurlijk geen geheim. Als je roots hebt in een ander land, is daar op zich niets mis mee. Maar als mensen dat altijd direct vragen, en daar ook op doorvragen bij een eerste kennismaking, dan is dat precies alsof je roots het enige is wat telt. Die vraag komt enorm vaak voor in uiteenlopende omstandigheden, waardoor mensen er zich op den duur aan storen. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat het verboden is die vraag te stellen, maar stel ze in een context. Het is een persoonlijke vraag en daarmee begin je geen gesprek.

Een ander voorbeeld zijn uitspraken over 'normaal' en 'anders'. Bij die mensen is dat anders. En dan voel je je precies een alien, want je bent anders. Dus het zit vaak in kleine dingen. Mensen moeten daardoor zeker geen schuldgevoel krijgen, maar het is wel interessant om daar eens bij stil te staan en te kijken hoe het anders kan."

Soms kan racisme dus heel onschuldig lijken. Misschien weten mensen onvoldoende wat racisme allemaal inhoudt. Mensen met een migratieachtergrond ervaren herhaaldelijke kwetsingen op den duur als storend. Kun je het vergelijken met muggenbeten? 1 muggenbeet valt wel mee. Maar als je er 20 hebt …

Naima: "Da's een hele goeie vergelijking. Van 1 muggenbeet heb je niet zoveel last. Maar als je voortdurend muggenbeten hebt, en er komt er weer een bij en je hebt er veel... Ja, dan word je er bij wijze van spreken gek van.

Zeker kinderen en jongeren die een migratieachtergrond hebben, krijgen vaak van vriendelijke mensen (iemand in de winkel, een leerkracht, een coach, … ) op een subtiele manier opmerkingen die er op neer komen: ge zijt niet van hier, ge zijt anders, een beetje raar, exotisch, … Die vragen komen heel vaak uit interesse en nieuwsgierigheid. Maar het geeft die kinderen telkens weer het gevoel “je hoort hier eigenlijk niet.

En bij een kind die bij dat soort opmerkingen niet de analyse maakt van waar de vraag komt, geeft dan het gevoel dat ze hier niet thuis horen. Het creëert een lager zelfbeeld. Er zijn zelfs heel veel kinderen die letterlijk zeggen 'Ik wil niet meer bruin zijn. Als ik nu maar wit was, dan zou mijn leven veel makkelijker zijn'. Als een kind van 6 jaar dat zegt, en dat kind heeft geen agressie of een andere vorm van expliciet racisme meegemaakt, dan stel je je daar toch vragen bij? En dat komt door al die subtiele boodschappen die ze opvangen. Een bruine huidskleur of van een ander land komen is minder goed. Het brengt je minder ver in het leven, je bent minder mooi, je bent minder slim, … Daarom is het belangrijk om te vertrekken vanuit de impact. Goeie bedoelingen zijn op zich wel fijn, maar ze moeten ook goeie effecten teweeg brengen."

Hoe kunnen we iemand helpen die het slachtoffer is van racisme? Kunnen we iets doen als we het zien gebeuren? Hoe kunnen we volgens jou best reageren?

Naima: "Ja zeker. Als er subtiele opmerkingen of grove dingen gezegd worden tegen anderen, reageer dan. Als er nog andere mensen bijzijn, laat het dan niet over aan de persoon met een andere kleur. En als er geen anderen bij zijn reageer, dan niet van 'Ik laat het maar zo'. Het is belangrijk dat mensen hun mond open doen om duidelijk te maken dat we zo niet tegen elkaar spreken. Want als niemand iets zegt, dan lijkt het normaal om dat soort uitspraken te doen. Heel belangrijk voor slachtoffers is dus reageren.

En als een slachtoffer naar je komt met een verhaal dat hij/zij heeft meegemaakt, zeg dan niet 'Da's niet erg. Trek het je niet aan. Je bent aan het overdrijven'. Neem het verhaal serieus, en vraag wat je voor die persoon kan doen. Een luisterend oor is vaak belangrijk. Vraag die persoon ook of ze stappen willen zetten en hoe je hierbij kunt helpen."

Met andere woorden, niets doen is geen optie?

Naima: "Inderdaad, niets doen is heel vaak de automatische optie. Maar we moeten daar toch kritisch naar kijken. En niet denken: 'wat heeft dat nu voor zin als ik reageer'. Het komt vaak voor bij hardnekkige daders, mensen die je kent en waarvan je denkt 'Ik ga die toch niet overtuigen.' Maar we vergeten dat je op die manier ook aan het slachtoffer en aan de omstaanders geen signaal geeft. Je kunt natuurlijk niet op ieder haatbericht reageren. Maar toch, we zwijgen nog te vaak en te automatisch. En dan lijkt het alsof zwijgen neutraal is, maar zwijgen is ook een keuze.

Ook op school komt racisme voor. Kunnen we racisme aanpakken op jonge leeftijd? Heeft het zin dat we er over spreken met jongere kinderen?

Naima: "Net omdat racisme vaak in heel subtiele boodschappen zit die je niet herkent, gaan kinderen snel denken dat het aan hen ligt. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het heel belangrijk is om van jonge leeftijd met kinderen te praten over racisme. Over verschillen in culturele achtergronden, huidskleur, … Moffel dat niet weg. Mensen doen dat misschien met goeie bedoelingen, maar je moet erover praten. Je moet het benoemen vanaf de leeftijd waarop kinderen beginnen aanvoelen dat bruin minder waard is dan wit in onze samenleving. Vanaf de leeftijd van 4 jaar moet je die dingen bespreekbaar maken. Het is helemaal niet nodig om met kinderen een uitgebreide sociologische analyse te maken. Maar je moet af en toe eens een nieuwsgierigheid prikkelen, dingen benoemen en in gesprek gaan."

Je hebt over het thema ook zelf een kinderboek geschreven. Kun je daar wat meer over vertellen?

Naima: "Inderdaad, het boek heet 'Racisme: stop de pijn' en ik schreef het samen met Ikrame Kastit. Het zal tegen de Internationale Dag tegen Racisme in de boekhandel liggen. Het boek is geschikt voor kinderen van eind lagere school. Daarmee kun je al wat diepere discussies voeren. Hoe reageer je in bepaalde situaties, wanneer wel en wanneer niet, wat maakt het moeilijk, …

In de praktijk hoor ik spijtig genoeg nog heel vaak dat die gesprekken op school niet gevoerd worden. Niet in witte klassen, niet in gemengde klassen. Leerkrachten zijn vaak niet vertrouwd met racisme en zijn bang om fouten te maken. Terwijl dat dat net de leeftijd is in onze diverse samenleving waarop we de boot niet mogen missen. Jongeren komen daarna in hun puberteit, en krijgen het dan op hun bord. Als je dan naar aanleiding van zaken die in de actualiteit komen, zoals black lives matter, nog moet beginnen uitleggen aan je kind wat racisme is, dan is dat voor het kind een choquerende gebeurtenis. Als je daarentegen al een basis hebt gelegd van jongs af aan, dan gaat dat veel makkelijker. Gesprekken waar misschien wat meer spanning op zit, kun je dan veel beter voeren."